Van hittestress tot overlijdens: de impact van oververhitting op lichaam en gezondheid
Als onze kerntemperatuur te veel zakt of stijgt, komen we in de problemen
Hein Daanen – Prof. Dr. Thermofysiologie VU Amsterdam
Elk jaar sterven in Europa meer dan 175.000 mensen aan de gevolgen van extreme hitte. Onderzoek van VITO en UHasselt toont aan dat de warme zomers in België tussen 2000 en 2019 jaarlijks 461 overlijdens veroorzaakten onder de kwetsbare bevolkingsgroepen, zoals baby’s, ouderen en chronisch zieken. En die aantallen blijven stijgen. De eigenlijke impact van hittestress op onze gezondheid gaat echter nog veel verder: ook een veel grotere groep van minder kwetsbaren ondervindt ongemakken door de warmte. “Als je lichaam niet geacclimatiseerd is, zakt je aandachtsniveau, wordt je waakzaamheid minder en kan je darmklachten ervaren”, zegt de Nederlandse thermofysioloog Hein Daanen daarover.
“Acute hittestress is één ding”, vult klimatoloog Samuel Helsen aan. “Nog lastiger zijn evenwel hete periodes die langer aanhouden. Als het, zeker in steden, ’s nachts warm blijft, staat ons lichaam onder constante hittestress. Tijdens zogenaamde ‘tropennachten’, waarbij het kwik niet onder de 20°C duikt, kan ons lichaam ook ’s nachts niet herstellen. Dan krijgen we het echt lastig. Zeker bij kwetsbare mensen wordt het dan gevaarlijk.”
Hoe bescherm je kwetsbare personen (en jezelf) bij hitte?
Bij het afkondigen van een hittegolf treedt vaak een hitteplan in werking. Niels Souverijns (klimatoloog – VITO) gaat nog een stap verder en pleit voor een waarschuwingssysteem, zoals een tsunami-alarm. Maar weet dat je zelf ook al heel wat kan betekenen voor kwetsbaren in je omgeving … of voor jezelf. Thermofysioloog Hein Daanen geeft enkele concrete tips:
1. Drink regelmatig (koele drankjes), zodat je genoeg vocht binnen hebt en je lichaam beter kan laten zweten. Zo koel je sneller af.
2. Bel eens vaker of ga langs bij geïsoleerde mensen, om een oogje in het zeil te houden.
3. Zoek de koelere plekken op in huis. Ga je naar buiten? Zoek dan absoluut de schaduw op.
4. Hou de warmte buiten met zonwering, bij voorkeur aan de buitenkant van de ramen.
5. Gebruik een ventilator als het niet te warm is (niet meer dan 35°C), anders blaast die de warme lucht alleen maar op de huid en krijg je nog warmer.
6. Beperk inspanningen, want die laten het lichaam verder opwarmen.
7. Voorzie lichte maaltijden, die kosten minder energie om te verteren, waardoor de lichaamstemperatuur niet extra stijgt.
Hittestress bij niet-kwetsbare groepen
Hittestress uit zich op heel wat manieren: vermoeidheid, hoofdpijn, concentratieverlies, slaapproblemen, … Een onderzoek van Harvard University bevestigde onlangs dat de examenresultaten van studenten bij warm weer significant lager zijn dan bij lagere temperaturen. Ook op de werkvloer is de impact van hitte op productiviteit al veel onderzocht en bewezen.
Hein Daanen: “Als je helemaal gezond bent en regelmatig in de warmte gaat, past het lichaam zich nochtans geweldig goed aan. Dat noemen we hitte-acclimatisatie. Als je bijvoorbeeld tien dagen in de hitte doorbrengt ga je elke dag iets meer zweten en zakt de kerntemperatuur van je lichaam ’s ochtends. Je lichaam gaat als het waren ‘pre-coolen’. Militairen of topatleten worden daarom in een klimaatkamer voorbereid – geacclimatiseerd – vooraleer ze naar een warme bestemming reizen.”
Maar wie niet geacclimatiseerd is en voor het eerst (of plots) in de warmte komt, ervaart wel degelijk problemen, vult Daanen aan: “Je aandachtsniveau en waakzaamheid zakken, je slaapt slechter en presteert minder. Tot slot zijn ook darmklachten niet uitzonderlijk. Het bloed gaat maximaal naar de huid, voor optimale warmte-afgifte, waardoor het maagdarmkanaal minder doorbloed wordt en de vertering moeilijker loopt.”
Als je helemaal gezond bent en regelmatig in de warmte gaat, past het lichaam zich geweldig goed aan.
Hein Daanen – Prof. Dr. Thermofysiologie VU Amsterdam
Op dit moment sterven nog steeds meer mensen aan koude dan aan warmte, maar we verwachten dat dat binnen 40 tot 50 jaar verandert.
Niels Souverijns – Klimatoloog VITO
Tijdens zogenaamde ‘tropennachten’, waarbij het kwik niet onder de 20°C duikt, kan ons lichaam’s nachts niet herstellen.
Samuel Helsen – Klimatoloog / weerman Meteosupport
We spenderen gemiddeld 90 procent van onze tijd binnen. Als het daar te warm wordt, slapen we moeilijk, worden we suf en lijden we aan concentratieverlies, … Oververhitting belast ons lichaam en maakt elk jaar zelfs dodelijke slachtoffers onder de kwetsbare bevolkingsgroepen. Prof. Dr. Thermofysiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam Hein Daanen zoomt in op de impact van warme binnentemperaturen op onze gezondheid.
Experts aan het woord in dit artikel
Hein Daanen
Prof. Dr. H.A.M. (Hein) Daanen, thermofysioloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam, onderzoekt de warmtehuishouding van het menselijke lichaam en weet dus alles over hittestress en de gevolgen ervan.
Niels Souverijns
Niels Souverijns is als klimatoloog en onderzoeker verbonden aan het VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek die wetenschappelijke inzichten omzet in baanbrekende technologische innovaties, AI-oplossingen en beleidsadvies.
Samuel Helsen
Als klimaatwetenschapper en geograaf aan de KULeuven, blogt weerman/klimatoloog bij Meteosupport Samuel Helsen over het klimaat en bijzondere weerfenomenen.